Etnia Angaite

ANGAITE

 HEMBIASA MBYKYMI – HAINGATU

Ha’e familia lingüística Maskoy-pegua, katu héra guaranimegua rupi ojekuaa; héra ojekuaáva atýpe Enslet.  Lengua-kuéra ojehero Kyoma, he’iséva tapicha opaichaguáva, ohechaukávo péicha ha’eveha ambuégui.

TENDAKUÉRA OĨHÁME

Oĩ aty tuicha tuicháva Angaitégui oĩva San Carlos, Río Paraguái rembe’ýpe, avei Puerto Pinasco yvytu ro’ysã gotyo; oĩ Angaité Puerto Casado gotyo ha avei yvykuéra ojekuaáva Riacho Mosquito-ramo, Puerto Casado yvyty’aku gotyo. Avei oĩ Santo Domingo-pe ha’éva peteĩ tava’i oĩva 17 km. Teniente Montanía yvytu’aku gotyo (Boquerón tetã pehẽme).

OGAYGUA, MBA’EREPYKUAA, TEKOMBO’E, TEMBI’URÃ

Imba’erepyme’ẽ ha’éva’ekue yvyramata’a, mymbajuka ha pira jeikutu; oguereko ikokue michĩmi ha mymba ogayguápe ğuarã. Oñembojehe’a tapichakuéra ipire morotĩvandi Río Paraguay rupi, ome’ẽvo peteĩ mba’e, ambue katuete ome’ẽva’ẽva’erã avei peteĩ mba’e ha’e oikotevẽva, ndaipóri viru ijapytepekuéra. Tembipurukuéra mymba ha avajuka hağua omoambue mymba ka’aguy pirére.

Ary 1900 peve oiko hikuéi péichante, upépe ae oñepyrũ oĩ tanino tendao apoha porãve, Chákope  (Puerto Pinasco 1907-me ha Puerto Casado, ary 1880-pe) ha y estancia-kuéra omongakuaáva  mymbakuéra  Puerto Casado-pe.

Hogakuéra jepiveguáicha oguereko peteĩ kotýnte ojeipysóva 20 térã 25 m2 rupi.

Ojejapo karanda’y mátandi oikokuaávape mokõi, mbohapy ogaygua.Ogahoja avei ogueraha karanda’y máta,  ogapepo katu ogueraha palma rogue, kuarahy jopépe ğuarã, oky vove nombopy’atytýi chupekuéra.

Kuñanguéra estancia-pe omba’apo óga mopotĩháraramo ha avei aojohéipe. Heta jeýpe ojapóva’erã tembi’u estancia ñangarekohárape.

JEROVIA HA MOMBE’UGUA’UKUÉRA HENONDEVÉVA

Heta mombe’ugua’u ohechauka Angaite jerovia ha rekokuaa.

Ko’ã mombe’ugua’u oñe’ẽ Ava reñóigui; Jaguarete reñói; omanóva ruvicha; yvága ñemohendapa; aña ka’aguypegua ha ambueve.

Angaitekuéra jepivegua oikove Presidente Hayes tetã pehẽ gotyo, katu oĩ mokõi aty tuicha Concepciñon ha Boquerón gotyo.

Opakuetévo tanino tenda apoha porãve, ko’ã te’ỹi oheka ambue tenda omba’apo hağua, hetave estancia-kuéra rupi, hasyvehápe oñangarekove hekoteére. Hekotee mbyaihágui oñe’ẽ Ramón Fogel (1988-pe), he’iháicha Chase-Sardi (1990, Togue 66).

Imbovyve ohóvo upévare ko aty.

Diez Lenguas ha Santo Domingos ha’e tava’i oñemopyendáva ary 1975 rupi.

Oĩ apañuái ojekuaa hağua mboýpa hikuéi ha umi ojekuaáva Angaitéramo, ko’áğa ojejuhu oñemohendaha ambue atýpe ha ambue mba’e oñeimo’ãva ikatu ndojeipapái upe tapichápe, upévare ndojeikuaái oikoha.

Umi tenda ijatýva hikuái ha’e Las mayores Kora’i, Diez Leguas, San Carlos, Santo Domingo ha atyita upe tenda ojekuaáva ko’áğa La Patria-ramo, upépe katuete oĩ umi ava omba’apóva’ekue Puerto Pinasco-pe.

Estancia Cora’i, Estancia Buena Vista, Estancia Quebrachales, Banco San Carlos, Estancia Salazar, Estancia Dos Estrellas, Santa Isabel, La Patria Carpincho, La Patria, Laguna Tuja, Estancia Amalia, Tupãsy Renda.

Boquerón-pe: Santo Domingo.

Kidd ha Von Bremen arandukápe, Angaite-kuéra  oñembyaty irundy atýpe ohupytýva 1267 tapicha.

Ary 1993 avakuaatyhára Wiman Slahl oimo’ã aty Angaité ohupyty 1904 tapicha.

Heta tendápe Angaitekuéra oiko Sanapanakuérandi, umíva ha’e: La Patria, 12 de Junio, Kayawe Atog Kelasma.

Ricardo Mosquito-pe oiko mbohapy aty: Toba Maskoy, Angaite ha Guana.